IHD Irkçılık ve Ayrımcılığa Karşı Komisyon’un Ermeni Soykırımı’nın 100. Yılına Doğru İnkâra Son kampanyası çerçevesinde düzenleyeceğini duyurduğu söyleşiler dizisinin ilki, Fransız Kültür Merkezi ve İstanbul Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü’nün desteğinde gerçekleştirdiği Janine Altounian söyleşisi. Tartışmacı psikanalist Bella Habip, Moderatör çevirmen Renan Akman. 13 Mayıs 2014
Söyleşinin videosu Türkçe ve Fransızca olarak.bu linkte bulunabilir.
Öncelikle başta sevgili Janine Altounian’a olmak üzere psikanalist olarak beni bu panele davet eden İstanbul Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü müdürü M. J.F. Perouse’a, İnsan Hakları Derneği Irkçılık ve Ayrımcılığa Karşı Komisyon’a ve sayın Altounian’ın Aras yayınlarından yayımlanacak olan Travma Yaratıcı Miras ve Analitik Çalışma adlı kitabını Türkçeye çeviren Renan Akman’a teşekkürlerimi iletir, kısaca size Janine Altounian’ı tanıtmak isterim.
Janine Altounian Fransa’da ünlü bir çevirmen ve yazar. Çevirmen olarak 1970 yılından beri Jean Laplanche’ın yönetimindeki Freud’un Toplu Eserlerini Fransızcaya çeviren editoryal ekipte yer almış ve çevirilerdeki dil birliğini sağlamıştır.
1915 Ermeni soykırımından kurtulup Fransa’ya göç eden anne-babadan Paris’te dünyaya gelen J.Altounian, hayatta kalanların kendi çocuklarına aktardıkları kolektif travmanın “tercümesi” üzerinde çalışmaktadır. “Tercüme” teriminden kastedilen travmanın üzerinde çalışılıp, sindirilip yeniden ifadesi olarak anlaşılmalıdır. Altounian Uluslararası İnsanlığa Karşı İşlenen Suçlar ve Soykırımlar Derneği’nin kurucu üyelerindendir (AIRCRIGE).
Yazarın Freud’un dili, travmanın iletimi üzerine çeşitli makaleleri ve altı kitabı mevcuttur. Bunlar sırasıyla:
« Ouvrez-moi seulement les chemins d’Arménie »/ Un génocide aux déserts de l’inconscient (Préface de René Kaës), Les Belles Lettres/ Confluents psychanalytiques, 1990, 2003 (2° éd.).**
La Survivance / Traduire le trauma collectif (Préface de Pierre Fédida, Postface de René Kaës), Dunod / Inconscient et Culture, 2000, 2003 (réimp.).
L’écriture de Freud/ Traversée traumatique et traduction, PUF/ bibliothèque de psychanalyse, 2003.
L’intraduisible / Deuil, mémoire, transmission, Dunod/ Psychismes, 2005, 2008 (réimp.).
Ricordare per Dimenticare. Il genocidio armeno nel diario di un padre e nella memoria di una figlia, Janine e Vahram Altounian, con un saggio di Manuela Fraire, Donzelli Editore, Saggine/107, 2007.
Mémoires du Génocide arménien. Héritage traumatique et travail analytique, Vahram et Janine Altounian, avec la contribution de K. Beledian, J.F. Chiantaretto, M. Fraire, Y. Gampel, R. Kaës, R. Waintrater, PUF, 2009.
De la cure à l’écriture / L’élaboration d’un héritage traumatique, PUF, 2012.
Sözü Janine Altounian’a vermeden önce önemli bir hususa işaret etmek isterim. Janine Altounian psikanalist değildir. Kendi kişisel psikanaliz deneyiminden elde ettiği çok değerli bulguları derinlemesine çalışmış ve bunları kuramsal bir çerçeveye de oturtarak kaleme almıştır; yazarın psikanaliz literatürüne soykırım bağlamındaki travma konusunda katkısı uluslararası nitelikte olup, yapıtları önemli bir referans olma özelliğini taşır. Yazarın hareket noktası 1915-1920 yılları arasındaki soykırım ve tehcir sürecinde henüz ergen yaşta olan babası Vahram Altounian’ın annesi Nahide hanım babası Abraham Altounian ile birlikte Bursa’dan Halep’e sürülüp 5 yıl boyunca hayatta kalma mücadelesini anlattığı ve olayları titiz bir kronolojik sıralamayla kaleme aldığı güncedir. Vahram Altounian bu günceyi Fransa’ya vardıktan sonra kaleme almış ve onu bir çekmeceye hapsetmiş, üzerinde de fazla konuşmamıştır. Altounian’ın bu günceyi keşfetmesi babasının ölümünden 8 yıl sonra mümkün olacaktır. Bu keşif yapıtının tetikleyicisi olmuş ve bundan sonraki yaşamını psikanaliz sürecinin içinde ve yazın yoluyla travma yaratıcı mirasın aktarımı üzerine yaptığı çalışmalara adayacaktır.
Altounian’ın gönderme yaptığı soykırım temelde Ermeni toplumunun maruz kaldığı soykırım olsa da yapıtı tüm soykırımları, insanlığa karşı işlenmiş tüm suçları ilgilendirir. Altounian’ın yapıtının bir diğer özelliği de cezasız kalmış soykırımın, sessizlik ve inkâr yüklü psikolojik bir ortamla çevrelenen soykırım mağdurlarının ve onların çocuklarının, söyleyemediklerini dile getirmesidir. Bu ham ve acı gerçekliğin üzerine sözcükler koymak aynı zamanda taşlaşmış ruhsal malzemelere de hayat vermektir, onları canlandırmaktır. Biz psikanalistler için daha da önemli olan tüm bu konuşulamayanların dile gelmesiyle taşlaşmış duygu ve duygulanımların da yaşanan olaylarla geri dönmesidir. Duygu ve duygulanımlar ne kadar acı ve dehşeti içinde barındırsalar da yaşanan deneyimlerin insanileşmesine zemin hazırlarlar, tabii bunlara kulak açacak, insani bir yerden dinleyen özneler olursa. Burada tabii görece demokratik bir ortamın ve onun kollayıcı, kapsayıcı işlevini unutmamak gerek ki sayın Altounian bu konuyu da bizlere açacak. Tabii en önemlisi Janine Altounian’ın yapıtının ruhsal hayatı, birkaç nesili etkileyen ruhsal tahribatı da mercek altına alması.
İşte bu üzerinde düşünülemeyecek kadar korkunç olanı, sözcüklerle anlatılamayacak olanı, nihayetinde yaşadığımız dünyadan yok edileni, yazarın yapıtıyla var ettiğini, yokluktan çıkarıp yaşamın içine insanileştirerek kattığını ileri sürebiliriz. Baba Vahram Altounian’ın felaket sonrası kaleme aldığı ve ölümünden 8 yıl sonra keşfedilen öksüz bir günceye sahip çıkarak, ona hayat vererek Janine Altounian travma dünyasına adım atar. Daha sonraki yıllarda peş peşe yayımladığı makale ve bildirileriyle Bursalı Altounian ailesine sahip çıkmış ve bu yolla, yani kendi tarihini sahiplenme yoluyla, öznelleşme deneyimine de kavuşmuştur. Bir anlamda Altounian’ın yapıtını ölümcül olanın içinde bile hayata döndüren şeyin ne olduğunu tespit edip öznelleştirerek, öznel tarihine sahip çıkarak göstermesi şeklinde yorumlayabiliriz. Hayata dönen şeyi de anlama, anlatma ve en önemlisi de sahiplenme imkânına kavuşabiliriz.
Şimdi sözü Janine Altounian’a ve onun Travma Yaratıcı Miras ve Psikanalitik Çalışma başlıklı sunumuna veriyorum.
Söyleşinin videosu Türkçe ve Fransızca olarak .bu linkte bulunabilir.
JANINE ALTOUNIAN
1934 Paris doğumlu çevirmen ve yazar. 1970’ten başlayarak kırk yıl boyunca Sigmund Freud’un eserlerinin çevirmenliğini yaptı ve yazarın Presses Universitaires de France tarafından yayımlanan toplu eserleri arasıdaki dil birliğini sağlamaktan sorumlu uzman olarak çalıştı.
1915 Ermeni soykırımından sağ kurtulmayı başararak Fransa’ya sığınan bir ailede yetişen Altounian, aynı zamanda kolektif travmanın sağ kalanların dili üzerindeki etkisi ve aktarımı üzerine çalışıyor. Altounian, insanlığa karşı işlenen suçlar ve soykırımlarla ilgili araştırmalar yapan uluslararası AIRCRIGE birliğinin kurucularındandır.
Eserleri
L’écriture de Freud. Traversée traumatique et traduction [Freud’un Yazısı: Travmatik Geçiş ve Çeviri]. Paris: PUF, “Bibliothèque de psychanalyse” dizisi, 2003.
Ouvrez–moi seulement les chemins d’Arménie. Un génocide aux déserts de l’inconscient [Sadece Ermenistan’ın Yollarını Açın Bana: Bilinçaltının Çöllerinde Bir Soykırım]. Paris: Les Belles Lettres, “Confluents psychanalytiques” dizisi, 1990 ve 2003.
La Survivance. Traduire le trauma collectif [Sağ Kalım: Kolektif Travmanın Çevirisi]. Paris: Dunod/Inconscient et Culture, 2000 ve 2003.
L’Intraduisible. Deuil, mémoire, transmission [Çevrilemez Olan: Yas, Bellek ve Aktarım]. Paris: Dunod, “Psychismes” dizisi, 2005. Mémoires du génocide arménien. Héritage traumatique et travail analytique [Ermeni Soykırımı Anıları: Travma Yaratıcı Miras ve Psikanalitik Çalışma](K. Beledian, J. F. Chiantaretto, M. Fraire, Y. Gampel, R. Kaës ve R. Waintrater’ın yazılarıyla). Paris: PUF, 2009.
De la cure à l’écriture. L’élaboration d’un héritage traumatique [Tedaviden Yazıya: Travma Yaratıcı Bir Mirasın İşlenmesi]. Paris: PUF, 2012.
Bu kitap, Janine Altounian’ın Mémoires du génocide arménien. Héritage traumatique et travail analytique (Ermeni Soykırımı Anıları: Travma Yaratıcı Miras ve Psikanalitik Çalışma. K. Beledian, J. F. Chiantaretto, M. Fraire, Y. Gampel, R. Kaës ve R. Waintrater’ın yazılarıyla. Paris: PUF, 2009) adlı Fransızca kitabının çevirisidir. Türkçe çeviri için yeniden derlenen kitaptan orijinal versiyonda bulunan kimi yazılar çıkarılırken, kitaba yazarın memleketi Bursa’ya yaptığı yolculuğun ardından kaleme aldığı “Geri Dönüşü Yok” başlıklı yazı eklendi. Vahram Altounian’ın Ermenice harfli Türkçe kaleme aldığı güncesinin çevriyazısında metnin anlaşılmasını zorlaştıran birkaç ifade dışında özgün metne sadık kalındı. Kitabın sonundaki albüm fotoğrafları Janine Altounian’ın kişisel arşivinden alındı.
Kitap boyunca * ile gösterilen açıklamalar ve köşeli ayraç içinde verilen bilgiler tarafımızca eklendi.
Türkçe yazımda Ömer Asım Aksoy’un Ana Yaz›m Kılavuzu (Epsilon Yay.) temel alındı, Necmiye Alpay’ın Türkçe Sorunları Kılavuzu’ndan (Metis Yay.) yardımcı kaynak olarak yararlanıldı.
Cet ouvrage est publié dans le cadre du Programme d’Aide à lanPublication (P.A.P) de l’Institut français de Turquie.
Bu kitap Fransız Enstitüsü’nün Çeviri Destek Programı’nın katkılarıyla yayımlanmıştır.